Tưởng
Nhớ Cư Sĩ Liên Hoa
Hoang Phong

Cư sĩ Padma Liên Hoa là một nhà thơ dạt dào tình
cảm, với một tấm lòng rộng mở và một con tim
luôn ngập tràn từ bi. Dù chưa hề gặp mặt mà chỉ
quen nhau trên "Trang nhà Liên Hoa"
(http://www.lien-hoa.net/) thế nhưng người viết
vẫn mạn phép xin được gọi ông là một người bạn,
một người bạn cùng đi trên một con đường, chỉ
khác nhau là một người đã đến trước và một người
vẫn còn lẽo đẽo theo sau.
Cư sĩ - và cũng là nhà thơ Liên Hoa (1951-2012)
người sáng lập và quản lý "Trang nhà Liên Hoa"
đã ra đi ngày mùng 7 tháng 2, năm Nhâm Thìn
(28.02.2012). Hôm nay tình cờ nhìn lên tờ lịch
lại chợt nhớ đến ông, một người đã hết lòng và
tận tụy vì Đạo Pháp. Xin mạn phép chuyển ngữ một
bài thơ Đường của Vương Duy (701-761) để tưởng
nhớ và mến tặng cư sĩ Liên Hoa và cũng để kỷ
niệm ngày ông ra đi cách nay vừa tròn một năm.
Vương Duy không
những là một nhà thơ mà còn là một họa sĩ, một
nhà thư pháp và một nhạc sĩ lừng danh, thế nhưng
vào cuối đời ông cũng đã từ bỏ tất cả để tu
thiền. Bốn thế kỷ sau vào thời nhà Tống, nhà thơ
Tô Đông Pha (1037-1101) đã tỏ bày sự ngưỡng mộ
của ông đối với tài thi họa của Vương Duy như
sau: "Mỗi khi thưởng thức một bài thơ của Vương
Duy thì tôi đều hình dung ra cả một bức tranh;
mỗi khi ngắm nhìn một bức tranh của Vương Duy
thì tôi lại thấy hiện ra cả một bài thơ". Thơ
của Vương Duy luôn phản ảnh tinh thần Phật
Giáo thật sâu sắc, núi và rừng trong thơ và
tranh của ông biểu trưng cho tánh không trong
giáo lý nhà Phật. Ông đã trước tác bài thơ dưới
đây vào một mùa xuân cách nay khoảng 13 thế kỷ.
Xin mạn phép được chuyển ngữ bài thơ của ông
bằng ba cách khác nhau: a) thơ bảy chữ, b) thơ
năm chữ, và c) một phiên bản dưới dạng tóm lược
với hy vọng những ý tứ và xúc cảm của bài thơ sẽ
được sáng tỏ hơn qua ba cách phỏng dịch khác
nhau chăng?
春中田園作
屋上春鳩鳴,
村邊杏花白。
持斧伐遠揚,
荷鋤覘泉脈。
歸燕識故巢,
舊人看新歷。
臨觴忽不御,
惆悵遠行客。
Xuân
trung điền viên tác
Ốc
thượng xuân cưu minh,
Thôn
biên hạnh hoa bạch.
Trì phủ
phạt viễn dương,
Hà sừ
chiêm tuyền mạch.
Quy yến
thức cố sào,
Cựu
nhân khán tân lịch.
Lâm
thương hốt bất ngự,
Trù
trướng viễn hành khách
Tạm
dịch nghĩa:
Trước
tác giữa mùa xuân nơi thôn ấp (1)
Ngày
xuân chim gáy [chim cu] hót trên mái nhà,
Thôn
bên hoa hạnh [hoa mơ / hoa mận / plum tree] nở
trắng xóa.
Cầm rìu
đẵn [mé] cành liễu vướng,
Tự tay
[lấy] cuốc khơi mạch suối [cho nước tuôn].
Én về
tìm đúng nơi tổ cũ.
Bạn cũ
nhìn [lên] tờ lịch mới,
Nhìn
xuống chén rượu, chợt [thấy buồn] không nhắp,
Lòng
đau [nhớ] đến người viễn khách đã đi [xa].
(1) -
Hai chữ này trong nguyên bản là "điền viên",
nghĩa từ chương là "ruộng vườn", thế nhưng hai
chữ "ruộng vườn" trong tiếng Nôm mang ý nghĩa
khá bao quát, không diễn tả được khía cạnh xúc
cảm của hai chữ "điền viên". "Điền viên" trong
Hán ngữ mang ý nghĩa là một nơi thôn ấp, một
chốn quê nhà (thí dụ như "vui thú điền viên").
Do đó xin tạm dịch hai chữ "điền viên" là "thôn
ấp".
a)
Trước
tác nơi thôn ấp giữa mùa xuân
Trên
mái ngày xuân chim gáy hót,
Trắng
xoá thôn bên hoa mận nở.
Cầm rìu
đẵn bớt cành liễu vướng,
Lấy
cuốc khai mương dòng suối chảy.
Én về
tìm đúng nơi tổ cũ.
Bạn xưa
(2) nhìn lên tờ lịch mới,
Trên
tay chén rượu buồn không nhắp,
Nhớ
người viễn khách chốn xa xăm
(Hoang Phong chuyển
ngữ)
(2) - "Bạn
xưa" trong câu này chính là tác giả Vương Duy.
Ngày xuân nhìn lên tờ lịch mới, ông nhớ đến một
người bạn cũ đã ra đi. "Bạn xưa" tạm dịch từ
hai chữ "cựu nhân" trong nguyên bản. "Cựu nhân"
ở đây có nghĩa là một "người bạn cũ" hay "một
người bạn ngày xưa". Chữ "cựu nhân" khác nghĩa
với chữ "cổ nhân" hay "cố nhân" có nghĩa là "người
xưa", do đó nếu dịch chữ "cựu nhân" là "người
xưa" thì không đúng nghĩa. Trong câu này Vương
Duy dùng cách chơi chữ rất hay: Người cũ nhìn
lên tờ lịch mới, (Cựu nhân khán tân lịch), do đó
cũng có thể dịch chữ "cựu nhân" là "bạn cũ" để
giữ được cách chơi chữ của Vương Duy, thế nhưng
nếu dịch là "bạn cũ" thi lại rơi vào lỗi "lập đi
lập lại", bởi vì chữ "cũ" đã được dùng ở câu
trước (Én về tìm đúng nơi tổ cũ) .
b)
Trước
tác nơi thôn ấp giữa mùa xuân
Mái
xuân chim gáy hót,
Thôn
bên hoa mận nở.
Đẵn bớt
cành liễu vướng,
Khai
suối, dòng nước tuôn.
Én về
tìm tổ cũ.
Nhìn
lịch nhớ người xưa,
Chén
rượu buồn quên nhắp.
Thương
người đi xa xăm.
(Hoang Phong chuyển ngữ)
Cách dịch với mỗi câu gồm năm chữ tuy phù hợp
với "nhịp thơ" trong nguyên bản tiếng Hán, thế
nhưng không lột được hết ý và cũng không khơi
động được tròn vẹn xúc cảm trong bài thơ của
Vương Duy.
c)
Nhớ một
người bạn cũ đi xa
(tóm
lược ý trong bài thơ của Vương Duy)
Thôn
xưa cảnh cũ nay còn đấy,
Nhìn
lịch chợt nhớ người năm cũ.
Chén
rượu cầm tay buồn quên nhắp,
Thương
người viễn khách chốn xa xăm.
Mục đích tóm lược bài thơ là để giúp người đọc
dễ nhận thấy ý chính trong bài thơ của Vương Duy.
Tuy nhiên và dù sao đi nữa thì cũng cần hiểu
rằng năm câu đầu trong bài thơ tám câu của Vương
Duy không phải là những câu thừa, mà đúng hơn là
những câu chuẩn bị thật tinh tế và vô cùng khéo
léo nhằm nêu lên bối cảnh đã gợi lên cho tác giả
niềm thương nhớ một người bạn cũ đã đi xa.
Xin
tưởng niệm nhà thơ Liên Hoa !
Bures-Sur-Yvette, 21.03.2013
Hoang Phong


|