Sự Khác Biệt
Giữa Giáo Dục
Việt Nam và Mỹ
Lê Quang Tiến
Phải thừa nhận
rằng nền giáo dục Mỹ tốt hơn Việt
Nam. Chúng ta thường gửi con đi Mỹ học, ít thấy
người Mỹ nào xin học ở Việt Nam.
Sự phát triển của
một con người phụ thuộc hai yếu tố: di truyền và
môi trường. Do các yếu tố di truyền nên người
Việt Nam khó có thể ganh đua với người Mỹ trong
các môn sức mạnh cơ bắp như chạy, nhảy... Nhưng
với các môn thuần túy đầu óc và không cần đầu tư
nhiều tiền thì có thể ngang ngửa như cờ, toán...
Về lý thuyết thì
người Việt Nam cũng có số tế bào não như các dân
tộc khác. Kiến thức cơ bản của nhân loại đã tích
lũy được qua hàng triệu năm tiến hóa thì chúng
ta có điều kiện tiếp cận như Mỹ nhờ có internet.
Tóm lại nếu chỉ
thi bằng bút chì và bàn phím, không thi vật tay
thì Việt Nam có điều kiện ngang ngửa với Mỹ.
Tác giả
Lê Quang Tiến
Còn môi trường,
có lẽ cái này Việt Nam luôn thiếu.
Một ví dụ điển
hình là việc Việt Nam tham gia thi Toán quốc tế
từ năm 1974. Chúng ta tự hào là một nước bị
chiến tranh tàn phá 20 năm mà vẫn đạt được huy
chương này nọ, chỉ thua Liên Xô, Đông Đức và sau
này thua Mỹ...
Thực ra là thế
nào?
Tôi tham dự đội
tuyển Việt Nam năm 1975. Đoàn nước ta có 8 học
sinh (số lượng tối đa cho một đoàn) giành được
một huy chương Bạc, 3 huy chương Đồng và đứng
thứ 10.
Mỹ cũng tham gia
lần thứ hai, có 8 học sinh giành được 3 huy
chương Vàng, một huy chương Bạc, 3 huy chương
Đồng và chỉ đứng sau Hungary và Đông Đức.
Tôi nhờ thầy Phan
Đức Chính, Trưởng đoàn Việt Nam hồi đó, hỏi xem
Mỹ chọn và dạy học sinh đi thi thế nào?
Mỹ làm thế này:
Họ thông báo là thế giới tổ chức International
Math Olympics. Mỗi nước được cử tối đa 8 học
sinh phổ thông, tuổi dưới 19, cùng một Trưởng
đoàn tham gia cung cấp bài thi (giới hạn trong
kiến thức phổ thông) để hội đồng chọn ra 6 bài
cho học sinh làm, và cùng chấm điểm tất cả các
bài thi kể cả của đoàn mình. Chi phí đi lại nước
dự thi chịu. Chi phí ăn ở trong quá trình thi
nước đăng cai trả.
Mỹ sẽ cử đoàn đi,
chọn các em dưới 19 tuổi, chưa học đại học. Nếu
số lượng đăng ký trên 8 thì tổ chức thi loại,
dưới 8 thì ai đăng ký đều được đi. Đoàn tự thu
xếp kinh phí (gia đình cho tiền, xin tài trợ của
tổ chức, cá nhân). Chính phủ Mỹ không cho tiền,
cũng chẳng dạy dỗ gì cả. Mặc dù là trò chơi vớ
vẩn nhưng Mỹ luôn đứng trong Top 3.
Việt Nam và các
nước XHCN làm thế này: Từ cấp 2 (lớp 5-7) đã
phải thi đấu vào lớp chuyên của trường, tỉnh/thành
phố. Đến cấp 3 (lớp 8-10) lại thi đấu vào trường
chuyên của Bộ Đại học, của tỉnh. Hình thành một
loại "gà nòi" chỉ để thi đấu: Chuyên toán của Bộ
Đại học có ĐH Tổng hợp, Sư phạm Hà Nội, Sư phạm
Vinh. Chuyên toán của các tỉnh như Chu Văn An (Hà
Nội), Lam Sơn (Thanh Hóa), Lê Hồng Phong (Nam
Định)...
Rồi "bọn gà" này
lại qua hàng chục vòng đấu để chọn ra 14 "con"
vào đội tuyển toán quốc gia. Từ đó, sau 90 ngày
khổ luyện qua 45 bài kiểm tra lấy ra 8 "con gà"
để đi thi. Tiền tuy không nhiều nhưng do ngân
sách Nhà nước chi trả cả.
Trước khi ra nước
ngoài, Bộ Tài chính cho mỗi thành viên trong
đoàn mượn một bộ comple, 2 áo sơ mi, một đôi
giày, về thì phải trả, không có tất.
Thủ tướng Phạm
Văn Đồng mời cả đoàn vào dinh đãi một bữa phở úy
lạo trước khi lên đường và hỏi:
- Các cháu có
nguyện vọng gì?
Đáng lẽ phải nói
là quyết tâm mang vinh quang về cho tổ quốc Việt
Nam anh hùng thì tôi lại bảo:
- Chúng cháu được
cho mượn giày nhưng không có tất, đau chân lắm,
cháu sẽ đi dép lê.
Dưới gầm bàn,
thầy Chính đá tôi một phát khá đau.
Thủ tướng chảy
nước mắt nói với ông Tạ Quang Bửu, khi đó là Bộ
trưởng Bộ Đại học:
- Nước nhà vừa
trải qua chiến tranh, còn nghèo lắm, nhưng một
đôi tất sao không lo được cho các cháu?
Khi đó chỉ có
đúng một loại tất của Trung Quốc bày bán ở cửa
hàng Bách hóa Bờ Hồ giá 7 đồng một đôi.
Ngay lập tức, một
núi công văn, điện thoại giữa Bộ Đại học, Bộ Tài
chính và Văn phòng Chính phủ được trao đổi và
kết quả đến chiều có văn bản cấp cho mỗi cháu 3
đồng để mua tất. 4 đồng thiếu thì bảo bố mẹ cho,
bố mẹ không có thì bác Bửu bù. Có lẽ đấy là vụ
PPP đầu tiên của Việt Nam.
Mặc dù thuần túy
chuyên môn nhưng ngay từ năm 1975 đã có vô số
yếu tố phi chuyên môn len vào quá trình lựa chọn:
- Phải có đủ thành phần nam, nữ.
- Phải cân đối số lượng giữa các trung tâm "gà"
(hồi đó là ĐH Tổng hợp và ĐH Sư phạm).
- Các thầy từ lò Sư phạm rỉ tai cho "gà" của
trung tâm mình đáp án trước các vòng kiểm tra.
- Thêm cả yếu
tố đạo đức, lý lịch, thành phần giai cấp nữa.
Trong đội tuyển năm 1975 có một bạn rất giỏi
bị loại vì đã tố cáo các thầy Sư phạm "gà" bài
cho học sinh trường mình. Lý do: "Thiếu ý
thức kỷ luật, có vấn đề về đạo đức". Có lẽ
cũng là vụ "Đồi Ngô" đầu tiên của ngành giáo dục
Việt Nam.
Duy nhất cậu
này trong số mấy ngàn "con gà" khóa 1975 cho đến
bây giờ còn làm toán và sống bằng nghề giảng dạy
toán cao cấp tại một trường đại học danh tiếng
của Mỹ. Theo tôi biết thì hàng chục ngàn "con
gà" đó sau này không làm nên cơm cháo gì trừ Ngô
Bảo Châu đã làm rạng danh nền toán học Pháp và
đang cống hiến cho một trường đại học ở Mỹ.
Thế khác nhau chỗ
nào?
Khác
nhau ở
chỗ Chính phủ Mỹ dứt khoát không dùng tiền ngân
sách tài trợ cho Khoa học, Văn hóa, Thể thao.
Nhà nghiên cứu khoa học, nhà văn, diễn viên, cầu
thủ tự sống bằng tiền nghiên cứu theo hợp đồng
với cơ quan Chính phủ hay với các công ty, giảng
dạy, bán sách, bán phim, thi đấu. Thích thì tự
hội họp với nhau mà trao giải Field, Oscar...
phong nhau làm Giáo sư, Viện sĩ...
Còn Việt Nam thì
suốt ngày cãi nhau về chuyện Nhà giáo Nhân dân,
Nghệ sĩ ưu tú và xin Nhà nước tài trợ từ hát xẩm
đến cầu lông.
Lê Quang Tiến
* Chân thành
cảm ơn bạn đọc Anh Đào đã gởi bài viết trên đến
PGĐC
nhằm chia sẻ cùng bạn đọc bốn phương!
|